Jak korzystać z publikacji przestrzegając praw autora?

Wysłane przez Paula Langnerowicz w pt., 10/28/2011 - 15:18

Prawa autorskie to jeden z najtwardszych orzechów do zgryzienia dla użytkowników internetu. To, że jesteśmy w stanie w nim znaleźć nieskończoną liczbę różnego rodzaju utworów (graficznych, tekstowych i dźwiękowych), nie oznacza, że wszystkie możemy dowolnie wykorzystywać do swoich potrzeb. Na szczęście można również legalnie korzystać z bogatych zasobów sieci, trzeba tylko wiedzieć jak.

Przeważająca większość publikowanych w sieci utworów podlega przepisom prawa autorskiego, które stanowi, iż (z niewielkimi wyjątkami) nie wolno, bez zgody autora, ponownie udostępniać całości lub fragmentu jakiegokolwiek dzieła, będącego „przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze”. (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Rozdział 1). Należy przy tym zaznaczyć, że każdy opublikowany utwór podlega ochronie prawa autorskiego – nie musi być do tego specjalnie oznaczony (powszechnie stosowane oznaczenia, to „copyright” i „wszelkie prawa zastrzeżone”). Trzeba zatem przyjąć, iż udostępnianej (także w internecie) twórczości nie wolno – poza wyjątkami, o których wspominam w dalszej części tekstu – wykorzystywać bez zezwolenia autora.

Warto w tym miejscu zaznajomić się z niektórymi podstawowymi terminami prawa autorskiego, jako że ich zrozumienie pozwoli na bezpieczne i świadome podejmowanie decyzji odnośnie ewentualnego wykorzystania znalezionych w internecie materiałów innych autorów.

Utwór (czyli przedmiot prawa autorskiego) jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Utwór opublikowany jest to utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.
Utwór rozpowszechniony to utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.
Licencja jest to dokument prawny lub umowa, określający warunki korzystania z utworu jako dobra, którego dana licencja dotyczy. Właściciel praw autorskich może wymagać od innych posiadania licencji jako warunku użytkowania lub reprodukowania licencjonowanego utworu. (definicja za Wikipedią: Licencja).

W niektórych przypadkach (szczegółowo omówionych w ustawie), zezwala się na nieodpłatne korzystanie (bez zezwolenia twórcy) z już rozpowszechnionych utworów. Prawo autorskie pozwala na takie działanie w ramach tak zwanego „dozwolonego użytku osobistego”, a także w celach edukacyjnych oraz wykorzystując tak zwane „prawo cytatu”. Szczegółowe postanowienia zawarte są w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, rozdział 3: Dozwolony użytek chronionych utworów.

Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że prawo autorskie nie zakazuje kopiowania opublikowanych utworów (zakazuje natomiast ponownego rozpowszechniania bez zgody twórców). Każdy odbiorca może – zgodnie z prawem – skopiować dowolnie wybrany utwór i korzystać z niego w zakresie tak zwanego własnego użytku osobistego. W praktyce oznacza to, że wolno skopiować znaleziony w internecie artykuł i (na przykład) wydrukować go. Tak wydrukowany tekst można czytać samemu, dać do przeczytania rodzinie i znajomym. Nie wolno natomiast udostępniać go publicznie.

Wolne licencje

W chwili obecnej coraz większa liczba twórców zezwala na bezpłatne wykorzystywanie swoich utworów przez inne osoby. Większość z nich robi to, publikując swą twórczość na tak zwanych wolnych licencjach. Najpopularniejsze z nich to licencje GNU (wykorzystywane głównie dla oprogramowania komputerowego, ale także dla utworów tekstowych i graficznych) oraz licencje Creative Commons. Chcąc wykorzystać utwór opublikowany na którejkolwiek z tych licencji, należy pamiętać o tym, aby dokładnie przeczytać jej warunki i zawsze ich przestrzegać. W każdym wypadku bezwzględnie trzeba oznaczyć ponownie udostępniany utwór w taki sposób, w jaki życzy sobie tego autor i wymaga licencja. W przypadku licencji CC zawsze trzeba podać nazwę licencji, na jakiej został opublikowany oryginał i dodać aktywny link do tak zwanego „przystępnego podsumowania” (czyli skróconej wersji) konkretnej licencji.

Trzeba także pamiętać o tym, iż w ramach licencji Creative Commons, wyróżnia się sześć wersji: Uznanie autorstwa, Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych, Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych, Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne, Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach, Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach. Każda z tych wersji różni się warunkami, na jakich można wykorzystać opublikowany wcześniej utwór. Szczegółowe omówienie, wraz z przykładami, poszczególnych wersji licencji Creative Commons, znajduje się w tekście „Creative Commons – jaką odmianę wybrać”.

W przypadki jakichkolwiek wątpliwości co do możliwości wykorzystania konkretnego utworu dla własnych celów, najlepszym sposobem jest bezpośredni kontakt z autorem dzieła. Warto też wspomnieć o tym, iż niektórzy twórcy – pomimo, że nie publikują swych materiałów na wolnych licencjach – chętnie udzielają zgodę na ich wykorzystanie. Czasami wystarczy po prostu zapytać.

Maciej Lewandowski

Autor jest reporterem Wiadomości24.pl.

Więcej na temat wolnych licencji w załączonym "Przewodniku po Otwartych Zasobach Edukacyjnych" opracowanym przez Karolinę Grodecką. Przewodnik zawiera adresy repozytoriów i serwisów zawierających darmowe i ogólnodostępne pliki audio, wideo, grafikę, zdjęcia i teksty.

Pliki: