Jak przeprowadzić dobry wywiad?

1. Po co robić wywiad?

Wywiad daje ogromną szansę na pozyskanie wielu ciekawych i niepowtarzalnych informacji. Oczywiście wymaga od przeprowadzającego rozmowę sporego przygotowania. Ale spójrzcie na przygotowania do wywiadu jak na planowanie wyprawy w nieznane kraje. Bo przecież każdy człowiek jest inny. I taka też będzie każda rozmowa.

2. Do czego służy wywiad?

Wywiad służy przede wszystkim do zdobywania informacji o poglądach, opiniach na różnorodne tematy, stylach życia, postawach – wszystkich kwestiach, które są złożone i nie dałoby się ich przedstawić w liczbowej, zwięzłej formie.

Wywiady dobrze prowadzić z bardziej istotnymi informatorami, osobami, które mogą udzielać kluczowych informacji w danej dziedzinie (np. dyrektor szkoły, liderzy organizacji pozarządowych, burmistrz, uczniowie o szczególnych zainteresowaniach). Jest mniej efektywny od badań sondażowych, jeśli potrzebujemy uzyskać informacje na ten sam temat od większej liczby osób. 

3. Dobre strony wywiadu

• możliwość dopytywania o interesujące kwestie; 
• elastyczność (w zależności od rodzaju wywiadu); 
• szansa na zdobycie większej ilości bardziej szczegółowych informacji; 

4. Zagrożenia związane z tą metodą 

• wywiad wymaga dobrego przygotowania osoby go przeprowadzającej; 
• zbyt duża ilość materiału, który trudno potem przerobić; 
• trudność z wyciąganiem wniosków z nieujednoliconego materiału; 
• konieczność spisania wywiadu i kodowania najważniejszych informacji;
• konieczność zapisywania na bieżąco lub nagrywania ; 

5. Jak przygotować się do wywiadu?

• Sprzęt – zabierzcie ze sobą dyktafon, papier i ołówek. Upewnijcie się, że dyktafon działa prawidłowo i macie do niego zapasowe baterie. Po co wam papier i ołówek? Otóż, te rzeczy nigdy nie zawiodą, więc będą dobry wyjściem awaryjnym. Mogą się też przydać do zapisywania pytań i przemyśleń, jakie nasuną się wam w trakcie rozmowy.

Uwaga!

Jeżeli wiesz, że twój rozmówca jest osobą nieśmiałą, bądź wyraźnie zauważysz, że peszy go dyktafon. Lepiej schowaj go i sporządź notatki samodzielnie na kartce. Uzyskasz w ten   sposób szybciej zaufanie rozmówcy, a co za tym idzie przygotujesz lepszy materiał!

• Temat – określenie tematu wywiadu jest już połową sukcesu. Od tego zależy, z kim będziecie rozmawiać, czego chcecie się dowiedzieć i jakie pytania w związku z tym zadacie.
• Rozmówca – umówienie się na wywiad może zająć trochę czasu. Odpowiednio wcześniej zastanówcie się, jak dotrzecie do waszego rozmówcy. Jeśli chcecie dokładnie zbadać jakiś temat, musicie porozmawiać z osobami reprezentującymi różne punkty widzenia. Na przykład, interesujące was zagadnienie to stworzenie przestrzeni dla młodych na waszym osiedlu. Wtedy dobrze jest porozmawiać z waszymi rówieśnikami, ale też z pozostałym mieszkańcami osiedla i administratorem budynków.
• Miejsce – to, gdzie odbędzie się wywiad, często zależy od waszego rozmówcy. Równie dobrym miejscem może być kawiarnia jak i dom osoby, z którą przeprowadzacie wywiad. Ważne jest, aby wasz rozmówca czuł się tam komfortowo. Zadbajcie też, żeby nikt nie przeszkadzał wam w czasie wywiadu.
• Czas – to również zależy przede wszystkim od osoby, z którą będziecie rozmawiać. Przygotujcie się na to, że to wy będziecie się dostosowywać do terminu, jaki pasuje takiej osobie i ilości czasu jaką wam poświęci.
• Pytania – kiedy już wiecie z kim będziecie rozmawiać i jaki jest temat takiej rozmowy, czas zastanowić się nad pytaniami. Wcześniej przygotowane pytania ułatwią wam zapamiętanie tego, czego chcecie się dowiedzieć i pozwolą uniknąć krępującej ciszy. Ale nie trzymajcie się ich za wszelką cenę. Dajcie swojemu rozmówcy szansę na wypowiedzenie się.
• Odpowiedni strój – dostosujcie swój wygląd do tego, z kim będziecie rozmawiać. Ale nie chodzi nam tu o jakieś drastyczne zmiany. Po prostu, jeśli waszym rozmówcą będzie burmistrz postawcie na elegancję. Spokojnie możecie z niej zrezygnować, jeśli rozmawiacie z kimś w waszym wieku.

6. Jak przeprowadzić wywiad?

Wyobraźcie sobie, że siedzicie już naprzeciwko swojego rozmówcy. Macie już przygotowany sprzęt i rozłożone przed sobą notatki. I co dalej? Przede wszystkim zadbajcie o przyjazną atmosferę rozmowy. Przedstawcie się. Spróbujcie chwilę porozmawiać na jakiś neutralny temat, np. pogoda czy wystrój wnętrza, w którym się znajdujecie. Jeśli znajdujecie się w kawiarni zaproponujcie rozmówcy ciastko, kawę, itp.

Kiedy już czujecie, że można przejść do przeprowadzania wywiadu, nie zaczynajcie od razu od pytań. Wyjaśnijcie krótko, o czym chcecie rozmawiać i dlaczego ta rozmowa jest dla was ważna (koniecznie! Do czego zostanie użyta!). Dzięki temu osoba, z którą rozmawiacie, poczuje, że naprawdę wam zależy na wywiadzie właśnie z nią a nie kimś innym. Poproście też o zgodę na nagrywanie wywiadu.

Przyszedł już czas na pytania. Jest kilka zasad, o których warto pamiętać zadając pytania podczas wywiadu:

• Nie zadawajcie pytań zamkniętych. Pytania powinny być tak skonstruowane, żeby dowiedzieć się jak najwięcej o poglądach rozmówcy na dany temat. Czyli nie pytajcie: ,,Czy jest Pan/-i za czy przeciw budowie obwodnicy w naszej miejscowości?” Zamiast tego zapytajcie: ,,Co Pan/-i myśli o budowie obwodnicy w naszej miejscowości?”
• Nie sugerujcie odpowiedzi. To niebezpieczna pułapka podczas każdego wywiadu. Dlatego wystrzegajcie się jej. Osoba której zasugeruje się odpowiedź, może odpowiadać tak, jak tego się od niej oczekuje, a nie tak jak naprawdę myśli.
• Zadawajcie pytania możliwie prostym językiem.
• Nie pytajcie o wiele rzeczy naraz. Rozmówca powinien mieć czas na zastanowienie się nad odpowiedzią na każde z postawionych przez was pytań.
• Pamiętajcie o pytaniach pomocniczych. Jeśli czujecie, że wasz rozmówca zbacza z interesującego was tematu, za pomocą takich pytań nakierujcie go na odpowiednie zagadnienie.

Kiedy już stwierdzicie, że dowiedzieliście się wystarczająco, możecie zakończyć wywiad. Zakończyć rozmowę należy także wtedy, gdy trwa ona za długo, tzn. więcej niż godzinę. Kończąc wywiad także należy pamiętać o kilku rzeczach:

• Zadbajcie o to, żeby zakończyć rozmowę zagadnieniami nie wymagającymi od rozmówcy kolejnych wyczerpujących refleksji.
• Podziękujcie za spotkanie. Zapytajcie się, czy jeśli pojawią wam się nowe pytania, to czy będziecie mogli skontaktować się ponownie z rozmówcą.

7. O czym jeszcze należy pamiętać?

W czasie przeprowadzania wywiadu warto zwrócić uwagę na kilka kwestii:

• Komunikujecie się nie tylko przez słowa. Równie dużo mówi wasze ciało. Dlatego zadbajcie o to, aby patrzeć rozmówcy prosto w oczy, swoją postawą dawać do zrozumienia, że jesteście w pełni skupieni na rozmowie. Wiele też mówi postawa osoby, z którą rozmawiacie. Czy wydaje się być rozluźniona czy raczej spięta? Takie spostrzeżenia warto zanotować.
• Słuchajcie uważnie. Nawiązujcie do tych zagadnień, które przed chwilą poruszył wasz rozmówca. Nie przerywajcie.
• Nie polegajcie na samej pamięci. Niestety ona zawodzi. Dlatego jeśli pojawi wam się myśl warta zapamiętania, zapiszcie ją od razu.
• Równie cennym materiałem są zdjęcia, dokumenty, rodzinne pamiątki. Jeśli rozmówce chce się z wami podzielić historią o nich, nie przeoczcie okazji na wzbogacenie swojego wywiadu.

8. To także może się przydać:

• do każdego z pytań badawczych należy ułożyć od jednego do kilku pytań wywiadu, które pozwolą uzyskać potrzebne informa
•  posegregowane tematyczne i spisanie wyraźnie pytań w kolejności ich zadawania; - kolejność często może mieć bardzo duże znaczenie i mieć wpływ na zaufanie naszego rozmówcy do nas, treści jaką nam przekaże i jak ważne informacje odważy się przekazać.  Pamiętaj! Osoba, z którą rozmawiasz powinna powiedzieć tobie jak najwięcej!
• próbne przeprowadzenie wywiadu – sprawdzenie, czy pytania są zrozumiałe i prowadzą do uzyskiwania odpowiedzi na pożądany temat – poproś o to twojego przyjaciela 
• w przypadku pytań szczególnie istotnych lub mogących sprawiać trudność dobrze przygotować pytania pomocnicze, naprowadzające i uzupełniające; Po spisanym wywiadzie warto sprawdzić u innych źródeł, czy nasz rozmówca podał nam prawdziwą informację. Ludzie są różni i różne rzeczy lubią mówić. Skoro korzystasz z tych danych i przekazujesz je dalej – autorstwo błędnej informacji może zostać przekazane Tobie a nie twojemu rozmówcy.
• Jeżeli zamierzasz się później często powoływać na materiał zgromadzony w wywiadzie – po całkowitym spisaniu wywiadu i sprawdzeniu go przez korektę warto wysłać go do naszego rozmówcy na autoryzacje. Niech potwierdzi, że faktycznie spisałeś to, co on tobie powiedział. Uwaga! Nie zapomnij wziąć od swojego rozmówcy kontaktu, aby takową autoryzację umożliwić. 

9. Co po wywiadze?

Jeśli macie nagrany wywiad, należy go spisać, czyli stworzyć jego transkrypcję. Sztuka robienia wywiadów mówi, że należy spisać każde zarejestrowane na dyktafonie słowo. To żmudna praca, ale pozwala na dokładniejszą analizę zebranego materiału.

Zbierzcie w całość spisany wywiad i notatki, które robiliście podczas rozmowy. To wszystko posłuży wam do przygotowania raportu, w którym przedstawicie wyniki wszystkich rozmów i wnioski, jakie się wam nasuwają.

Powodzenia!

(Wykorzystano materiały edukacyjne Centrum Edukacji Obywatelskiej, m.in. z Letniego Laboratorium Liderówka 2011)

Materiał powstał w ramach dofinansowania przyznanego przez Fundację Bre Banku.